تجارت در دنیای الکترونیک را جدی بگیریم

ظهور اینترنت در سال ۱۹۸۹ و استفادهء گسترده از رایانه‌های شخصی در سال ۱۹۹۰ از جملهء مهم‌ترین عوامل در تحول تجارت الکترونیک به حساب می‌آیند و مهم‌ترین رکن در تجارت الکترونیک نوع سازوکار پرداخت است. خریداران و فروشندگان با توجه به میل شخصی خود یکی از این نوع روش‌های پرداخت را انتخاب می‌کنند. انتخاب روش‌های پرداخت الکترونیکی و حذف واسطه‌گری‌ها در این نوع پرداخت موجب شکوفایی اقتصادی و افزایش منافع شده است. این نوع سازوکار پرداخت تنها محدود به کشور خاصی نیست بلکه جنبهء بین‌المللی دارد. نکتهء قابل توجه این است که نوع سازوکار پرداخت در تجارت الکترونیک داخلی با تجارت در سطح بین‌الملل متفاوت است. تجار در تجارت بین‌الملل از روش پرداختی استفاده می‌کنند که منافع‌شان تامین شود.
کارت‌های اعتباری، پول الکترونیکی، کارت‌های حافظه‌ای، کارت‌های هوشمند، چک‌های الکترونیکی در تجارت بین‌الملل کارآیی ندارد بلکه در تجارت داخلی از این نوع روش‌ها به جهت صرف هزینه و وقت کم می‌توان استفاده کرد. امروزه شاهد گسترش استفاده از این نوع روش‌های پرداخت در کشورمان هستیم. حال به بررسی هر یک از این روش‌های پرداخت می‌پردازیم.
● کارت‌های اعتباری و هویت کاربران
این نوع کارت‌ها ممکن است با کارت‌های بدهی الحاق شده و تحت عنوان «سیستم‌های انتقال بدهی» ارایه شوند مانند کاری که هم‌اکنون در بعضی از بانک‌های کشور برای پرداخت بدهی انجام می‌شود. استفاده از هر یک از این نوع کارت‌ها جهت پرداخت ارتباط تنگاتنگ با خرید و فروش اینترنتی دارد که شباهت بسیاری با روش‌های دیگر پرداخت اعم از فکس،تلفن و پست دارد. در این نوع سیستم پرداخت، کارت به معنای واقعی دریافت‌کنندهء وجه روءیت نمی‌شود. میزان وجه و روز انقضا از طریق اینترنت توسط پست الکترونیکی یا وب سایت انتقال داده می‌شود.
در حال حاضر استفاده از این نوع کارت‌ها به دلیل صرف هزینه و وقت کم جهت آشنایی با آن‌ها بسیار رایج است. سازوکار کارت اعتباری به این ترتیب است که خریدار (دارندهء کارت) به بانکی دستور می‌دهد که وجه درخواستی فروشنده را از محل قرضی که از بانک کرده است، بپردازد. در انتهای هر ماه بانک برای صاحب کارت صورت حسابی مبنی بر پرداخت‌های انجام گرفته، ارسال می‌کند. در حقیقت مبادلات از طریق کارت‌های اعتباری متضمن یک تعهد (دریافت وام) است. در صورتی که بین کشورها و بانک‌های آن‌ها ارتباطات لازم وجود داشته باشد توسط این کارت‌ها می‌توان پول نقد را در خارج از کشور نیز دریافت کرد.
در مورد کارت‌های بدهکار بر خلاف کارت‌های اعتباری می‌توان به این امر اشاره کرد که دارندهء کارت قبل از استفاده باید به مقدار لازم در حساب خود پول داشته باشد و در این نوع کارت‌ها حساب دارنده بلافاصله یا پس از پایان روز معامله بدهکار می‌شود. اساس کار سیستم کارت اعتباری بر پایهء اعتماد است و فروشنده می‌تواند کالا را خریداری کند و پرداخت متعاقبا صورت گیرد.
پرداخت وجه از طریق کارت اعتباری تضمین شده است و تضمین‌کننده مسوول پرداخت صورت حساب مشتری و جمع‌آوری وجه را داراست. در معاملات سنتی، مشتری کارت اعتباری را ارایه می‌دهد، تاجر امضا و انعقاد معامله را جهت دستیابی به رمز تایید شده، تفویض می‌کند. هر زمان که تاجر کارت اعتباری را از طریق تلفن، پست الکترونیکی و اینترنت تایید کند در این صورت تضمین‌کنندهء کارت ریسک عدم پرداخت را نیز قبول می‌کند.
به هر حال تاجر مسوول خسارات ناشی از استفادهء کارت تقلبی است، به فرض مثال زمانی که خریدار مالک کارت نباشد و از کارت مزبور استفاده کند، در این صورت هزینهء خسارات قبول کارت‌های اعتباری به دلیل توسعهء تجارت بر عهده تاجر است، البته در قانون بعضی از کشورها دارنده کارت در صورت سوء‌استفاده، از کارت وی تا سقف ۵۰ دلار مسوول خسارت است.
به جهت جلوگیری از کارت‌های تقلبی و کاهش جرایم حاصل از آن به طور معمول از رویه‌های استانداردی تحت عنوان SET استفاده می‌شود. هدف این نوع پروتکل ایجاد امنیت در پرداخت‌های کارتی است. پروتکل SET از یک کلید رمزنگاری و گواهینامه‌های دیجیتالی برای تایید هویت تاجر و مصرف‌کنندگان استفاده می‌کند. مهم‌ترین ویژگی این پروتکل ایجاد امنیت و تایید هویت کاربر است.
● پول الکترونیکی یک جایگزین مناسب
پول الکترونیکی یکی از سازوکار‌های پرداخت الکترونیکی است که برای معاملات بی‌نام مورداستفاده قرار می‌گیرد و موجب گسترش تجارت الکترونیک شده است.
این نوع پرداخت بیش‌تر برای پرداخت‌های خرد و سریع استفاده می‌شود این کار به علت کم شدن خطر حمل پول نقد و سادگی استفاده بسیار مورد توجه قرار دارد. هیچ‌گونه ابزار پرداخت مادی از قبیل پول کاغذی و سکه در سازوکار پول الکترونیکی دخالتی ندارد. هنگامی که گرایش به سمت کارت اعتباری به عنوان یکی از سازوکار‌های پرداخت افزایش یافت و سیستم‌های پرداخت اینترنتی مورد قبول جوامع واقع شد، پول الکترونیکی یکی دیگر از انواع پرداخت الکترونیکی برای معاملات الکترونیکی طراحی شد. امروزه در بسیاری موارد پول الکترونیکی در تجارت الکترونیک جایگزین پول نقد شده است. سازوکار‌های دیگر پرداخت از قبیل کارت‌های هوشمند و حتی چک‌های‌الکترونیکی می‌توانند به عنوان اشکالی از پول الکترونیکی طبقه‌بندی شوند.
پول الکترونیکی شکلی از بهای اندوخته شده است که به آسانی در ساختارهای الکترونیکی قابل معامله است، در صورت حذف عبارت ساختار الکترونیکی از تعریف فوق این تعریف مشمول پول کاغذی و سکه می‌شود.
پول الکترونیکی همانند پول کاغذی است با این تفاوت که در مورد پول الکترونیکی در زمان وقوع معامله ارزش و بهای کالا نیز انتقال داده می‌شود اما وجه بعدا پرداخت می‌شود.
یکی از ویژگی‌های خاص پول الکترونیکی که منجر به تمایز آن با پول کاغذی می‌شود بی‌نام بودن پرداخت‌کننده (مشتری) است هنگامی که فرد از پول الکترونیکی صرفا جهت پرداخت استفاده می‌کند. بانک مارک تواین (Mark Twain) در ایالات متحده از جمله بانک‌هایی بود که آغاز به صدور پول الکترونیکی کرد. این نوع سازوکار پرداخت مشتمل برخرید اعتبارات از بانک با ارزش معین است که برای تجارت الکترونیک مورد‌استفاده قرار می‌گیرد. بسیاری از تجار و مصرف‌کنندگان به دلیل این‌که ضرر و زیان در این نوع سازوکار پرداخت کاهش یافته است پول الکترونیکی را جهت پرداخت وجه در معاملات خود انتخاب می‌کنند.
اشخاصی که توانایی دستیابی به کارت اعتباری را به جهت عدم داشتن اعتبار کافی نداشته باشند می‌توانند از پول الکترونیکی استفاده کنند. هنگامی که فردی با پول کاغذی کالایی را خریداری می‌کند معمولا تاجر در باب هویت وی سوالی نمی‌کند (حتی اگر فردی کالاهایی از قبیل الکل- تنباکو و... خریداری کند) گرایش به سمت معاملات پول الکترونیکی بی‌نام اینترنتی در آمریکا نسبت به اروپا ناچیز است، البته شایان ذکر است که اروپاییان نخستین مصرف‌کنندگانی بودند که از این نوع معاملات استفاده کردند. در اروپا اکثر مصرف‌کنندگان به این نوع روش پرداخت در معاملات اینترنتی گرایش دارند.
صحت و سقم پول الکترونیکی باید مورد تایید قرار گیرد در این صورت باید سیستم تاییدکننده‌ای موجود باشد که اقدام به این عمل کند. همانند پول کاغذی که دارای شمارهء سریال است. هنگامی که شخص کالایی را خریداری و پول الکترونیکی را از حساب شخصی خود در بانکی که دارای حساب است برداشت می‌کند. بانک مزبور توانایی تایید پول الکترونیکی را داراست بدون این‌که هیچ‌گونه ارتباطی با این معامله داشته باشد. جهت روشن شدن مطلب می‌توان به این مثال توجه کرد. مصرف‌کنندهء بانک توسط سخت‌افزار خاصی یک سکهء سفید طراحی و این سکه را برای این‌که ارزش یک دلار را توسط پاکت نامه الکترونیکی برای بانک ارسال می‌کند، بانک یک دلار را از حساب وی کسر و در صورتی که امضای وی معتبر باشد سکه و پاکت دیجیتالی ارسال شده توسط وی دارای ارزش می‌شود، البته بانک مزبور سکه را نیز با امضای خود تایید می‌کند. هنگامی که بانک سکه با ارزش یک دلار را برای مصرف‌کننده ارسال می‌کند، وی سکهء مزبور را از داخل پاکت برداشته و می‌تواند آن را خرج کند. تاجر نیز در صورت دریافت سکه آن را جهت تایید صحت برای بانک ارسال می‌دارد، بانک مزبور با مشاهدهء امضا خود صحت سکه را تایید می‌کند. در کشور ما هنوز از این نوع روش پرداخت استفاده نمی‌شود البته امید است که چنین روش پرداختی نیز در سیستم پرداخت الکترونیکی تجارت الکترونیک رایج شود. از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های پول الکترونیکی صرفه‌جویی در زمان و امنیت این نوع سیستم است اگرچه احتمال کلاهبرداری نیز وجود دارد، اما با وجود پروتکل‌های امنیتی این نوع جرایم نیز کاهش پیدا کرده است.
هم اکنون نیز در کشور ما برخی بانک‌ها می‌توانند معاملات الکترونیکی را پشتیبانی کنند، اما بسیاری از تجار به خاطر نبود فرهنگ مناسب در استفاده از مزایای تجارت الکترونیکی کار با روش قدیمی و دستی را ترجیح می‌دهند که این امر مستلزم فرهنگسازی در همهء سطوح جامعه است